علمای تعلیم و تربیت پس از سالها تحقیق و تجربه به این نتیجه رسیده اند که موثر ترین روش آموزش ، فعال کردن خود دانش آموز است که از طریق روش علمی بهتر میسر می گردد . یعنی دانش آموز به کمک تفکّر و قوای ذهنی خود که در فطرت هر انسانی نهفته است مانند کنجکاوی ، حدس ، مقایسه ، نتیجه گیری ، تصّور ، تخیّل و... می تواند مشکلی را شناسایی و برای آن راه حل را به مرحله اجرا بگذارد و به نتیجه برسد .

تعریف روش تدریس فعّال

روش تدریس فعال به روشی اطلاق می شود که در آن دانش آموزان در جریان آموزش نقش فعالی به عهده دارند و معلم نقش راهنما و هدایت کننده را ایفا می کند . تعامل دو طرفه بین دانش اموزان و معلم وجود دارد .

تاریخچه روش های تدریس فعال

با نگاهی به تاریخ تعلیم و تربیت جهان می بینیم در زمانی که آموزش و پرورش ، هنوز شکل رسمی نیافته ، انسانها فنون دانش و مهارت های لازم را به طور تجربی می آموختند و شخصی به اسم معلم و دیگری به اسم دانش آموز و مکانی به عنوان مدرسه یا کلاس درس وجود نداشت . بلکه هر فردی که مطالب یا فنون بیشتری می دانست به مثابه معلم و کسی که می خواست چیزی یاد بگیرد ، دانش آموز و طبیعت هم به عنوان مدرسه یا کلاس درس قلمداد می شد و در واقع روش تدریس فعال به کار گرفته می شد . بنابر این می توان گفت که قدمت بکار گیری روش های تدریس فعال به قدمت آموزش و پرورش غیر رسمی می رسد و افرادی چون سقراط ، ژان ژاک روسو ، جان دیویی ، ژان پیاژه و برونر اهمیت روشهای تدریس فعال را درک نموده و از آن استفاده می نمودند .

روش های تدریس فعال از دید گاه اسلام

در روش آموزش اسلامی تکیه بر پرورش فکری و پرهیز از تقلید و تکرار مطالب بدون درک صحیح آن ها مطرح می باشد . چنانکه علی (ع ) می فرماید ارزش درک و فهم مطالب به مراتب بهتر از تکرار و خواندن است . می بینیم اصول دین تقلیدی نیست . این بدان معنی است که هر فرد باید مسایل دینی را هم از طریق اجتهاد و هم با استقلال فکری درک کند . استاد شهید مطهری در تأکید اسلام بر پرورش فکری و پرهیز از تکرار مطالب بدون درک صحیح آن ها ، اشاره می کند ، علم افراد ممکن است دو گونه باشد ، دانسته هایی که فرد حفظ کرده است ، علم مسموع و دانسته هایی که حاصل تجربه و تحلیل فکری است ، علم مطبوع

مرحوم علّامه محمّد تقی جعفری تعقل در تربیت اسلامی را فوق العاده با اهمیت تلقی کرد .و می گوید این ماده در قرآن مجید با عبارات گوناگون موکداً مورد تذکر قرار گرفته است . با کلمه تفکر در 16 آیه ، با کلمه عقل در 49 آیه ، با کلمه لب به معنای عقل ناب و تعقل عمیق در 16 آیه ، با کلمه قصه در 15 آیه

بنابر این در اسلام روی تعقّل و تفکّر در امور بسیار تأکید شده و ساعتی تفکر بالاتر از هفتاد سال عبادت به شمار رفته است .

ضرورت به کار گیری روشهای تدریس فعال

4 اصل پیشنهادی کمیسیون بین المللی تعلیم و تربیت

کمیسیون بین المللی آ . پ در طول زندگی به 4 ستون استوار است ، یادگیری برای دانستن ، یادگیری برای انجام دادن ، یادگیری برای با هم زیستن و یادگیری برای زیستن

پرورش قوّه تفکر و خلاقیت تنها با روشهای تدریس فعال و کاربردی محقق می گردد.

نتایج تحقیقات آموزشی نشان داده که دانش آموزان از طریق آموزش فعال به سطح بالاتری از درک و فهم نایل می شوند .

روش همیاری

در روش اجرای الگو ، پنج عنصر در استفاده از الگوی یادگیری از طریق همیاری بسیار اساسی به نظر می آید :

همبستگی مثبت ، مسوولیت فردی ، تعامل چهره به چهره ، مهارت های اجتماعی و پردازش گروهی

مراحل اجرای الگو

1-ابتدا گروهها شکل می گیرند . معمولاً گروهها ناهمگن و دارای اطلاعات و تواناییهای مختلف هستند .پس از تشکیل گروهها معلم به کمک دانش آموزان قوانینی را تدوین می کنند که بهتر است تعداد آنها محدود باشد . ( حدود 3 تا 5 قانون )

نمونه های این قوانین عبارتند از :

گروههای مختلف نمی توانند با همدیگر صحبت کنند .

همه عضوی از گروهند و در کارها همه باید شرکت کنند و سهیم شوند .

اول سوالات خود را از اعضای گروهتان بپرسید بعد از معلم سوال کنید .

2- در این مرحله معلم حدود 15 دقیقه درباره ی هدفهای مهم درس ، صحبت می کند به طور غیر مستقیم مثل پرسش ، فعالیت و یا عکس

3- در مرحله سوم به دانش آموزان فرصت داده می شود که در یک زمان مشخص روی مطالب و یا فعالیتهایی که در اختیار آنها گذاشته شده ، در گروههای خود تمرین و کار کنند و نظارت و راهنمایی نیز انجام می شود .

4- در این مرحله نتایج کار گروهها به نمایش گذاشته خواهد شد .

5 در آخرین مرحله ارزشیابی است ، یا توسط معلم یا خود ارزیابی است .

گروه آموزشی پایه چهارم ابتدایی